«گوهرشاد»، گنجینه‌ای برای ایران
تاریخ انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۴۰۵۲۱۰
بناهای تاریخی زیادی از عصر تیموری نه تنها در ایران بلکه در کشورهای اطراف به‌جا مانده است. بخش مهمی از این بناها در سه شهر مشهد، سمرقند و هرات ساخته شده است. عموماً در این دوران برترین معماران و هنرمندان ایرانی، سازندگان این آثار فاخر بودند. سبک جدید معماری به وجود آمده که الهام گرفته از دوره‌های پیشین خود بود، در قرن نهم هجری همزمان با دوره حکمرانی شاهرخ تیموری، به اوج رونـق و پیشرفت خود رسید.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
یادگار دوران تیموری
معماری زیبا و دلنشین مسجد گوهرشاد می‌تواند هر ایرانی را به وجد بیاورد. از این منظر زمان زیادی می‌توان در مورد شکوه این بنا صحبت کرد؛ بنایی که به دلیل قدمت و پیشینه‌اش، دارای روایت‌های بسیاری است. با بهزاد نعمتی، پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی درباره قدمت این بنای مقدس تاریخی گفت‌وگو می‌کنیم. او توضیحات خود را این‌گونه آغاز می‌کند: مسجد جامع گوهرشاد، مسجدی چهارایوانی است که در دوره تیموریان بنا شده است. بنایی که به‌خوبی معماری و هنر دوره تیموری را نمایش می‌دهد. استحکام این مسجد در طول این سال‌ها نتیجه دقت معماران آن است و این بنای تاریخی را تبدیل به یکی از مستحکم‌ترین سازه‌های قدیمی کشور کرده است.
ارائه اطلاعات هویتی در مورد بنای گوهرشاد بخش بعدی صحبت‌های بهزاد نعمتی است. او توضیح می‌دهد: «مسجد گوهرشاد در سال ۸۲۱ هجری قمری، به دستور شاهرخ تیموری و به همت همسرش گوهرشادبانو ساخته شده است. این بانوی مسلمان، در آن زمان موقوفات ارزشمندی را هم برای اداره امور مسجد به‌جا گذاشته است. قوام‌الدین شیرازی هم که معروف‌ترین معمار وقت بوده، کلاف پرشکوه مسجد را در طول ۱۲سال در هم تنیده است. امضای این معمار بزرگ بر پایین ایوان جنوبی هم ثبت شده است».
البته نام بانی مسجد یعنی گوهرشاد خاتون نیز در دو قسمت با کاشی معرق نگاشته شده‌است. یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده راه دارد و دیگری بر کتیبه ایوان معروف مقصوره که به خط زیبای یکی از خطاطان بزرگ آن زمان یعنی شاهزاده بایسنقر است.
مسجد چهار ایوان
دکتر نعمتی در جملات کوتاهی در وصف معماری این بنا می‌گوید: «معماری مسجد گوهرشاد هم از حیث طراحی معماری و هم از حیث تزئینات هنری، بسیار منحصر به‌فرد بوده و نماینده بسیار خوبی برای معرفی معماری دوره تیموری است. قوام‌الدین شیرازی برای طراحی مسجدی در کنار حرم مطهر، چند چالش داشته که مهم‌ترین آن ایجاد بنایی باشکوه، بدون جلوه بیرونی و تحت‌الشعاع قرار ندادن بنای اصلی حرم مطهر بوده است. به همین دلیل معمار زبده آن زمان نمای بیرونی برای مسجد درنظر نگرفته؛ یعنی این مسجد نمای بیرونی خاصی ندارد و نمای بیرونی آن در کالبد بقعه مطهر گم شده است. ولی درون مسجد بسیار باشکوه طراحی شده و دارای چهار ایوان است که ایوان جنوبی بزرگترین آن‌هاست؛ پس از آن، به ترتیب ایوان‌های شمالی، شرقی و غربی هستند».
اتصال ایوان مقصوره یا همان ایوان جنوبی به گنبد بخش بعدی صحبت نعمتی است؛ «معمار بنا، با توجه به محدودیت فضایی که داشته و به اجبار، ایوان جنوبی را به گنبدخانه متصل کرده است؛ از این رو در این بنای قدیمی گنبدخانه مستقلی نداریم و فضای زیر گنبد کاملاً به ایوان جنوبی چسبیده است».
هنر سازندگان مسجد گوهرشاد فقط معطوف به طراحی نبوده است و در ظریف‌کاری‌های هنری هم نهایت دقت را به خرج داده‌اند. این پژوهشگر آثار تاریخی در این باره می‌گوید: «در داخل مسجد و زیرگنبدخانه نقاشی‌هایی اجرا شده که سبب آراستگی این فضا شده است. داخل شبستان‌ها هم با گچ ساده و باقی نماهای داخلی و گنبد، به صورت کامل با کاشی معرق، معقلی و کاشی نره که مخصوص گنبد است زیباسازی شده است».
نگاه ویژه به توسعه بناها در حرم مطهر در دوره تیموری سبب شده در ادامه فاصله میان مسجد گوهرشاد تا بقعه مطهر تکمیل شود. نعمتی توضیح می‌دهد: «با ساخت مسجد گوهرشاد فاصله کوچکی بین بقعه مطهر و مسجد گوهرشاد ایجاد شد که به‌تدریج و در همین دوره تیموری با ساخت دارالحفاظ این فاصله پر می‌شود. رسیدگی دوباره به دارالسیاده هم در این زمان انجام می‌گیرد. راهرو کوچکی نیز از مسجد به بازار ایجاد شده بوده که الان یکی از کهن‌ترین نمونه‌های تزئینات معماری دوره تیموری را در خود جا داده است».
حمایتی بی‌پایان
موقوفه بزرگ گوهرشاد برای اداره امور این مسجد کهن بخش دیگری از صحبت‌های نعمتی است؛ «گوهرشادبانو هشت سال پس از ساخت مسجد، موقوفه مفصلی را برای رتق و فتق امور این بنا تعیین می‌کند. در این وقف‌نامه همسر سلطان، املاک زیادی را برای سرپا ماندن مسجد اختصاص می‌دهد که به جرئت می‌توان گفت در کل ایران اسلامی، بنایی متعلق به دوره تیموری، مرتب‌تر، باشکوه‌تر و مهم‌تر از مسجد گوهرشاد نداریم».
مسجد گوهرشاد دیگری در هرات
مسجدی دیگر به نام گوهرشاد وجود دارد که نعمتی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «مسجد گوهرشاد هرات را هم این بانو و در دوره تیموری ساخته که در همان مکان هم دفن شده است. البته آبادانی و سرزنده‌بودن مسجد گوهرشاد در مشهد را ندارد».
گفتنی است گوهرشاد خاتون دوست داشته پس از مرگش در همین مسجد گوهرشاد مشهد دفن شود اما در جریان حادثه‌ای ناشی از دسیسه گروهی از سیاستمداران در هرات، هنگامی که ۸۸ سال داشت به قتل می‌رسد و همان‌جا به خاک سپرده می‌شود.
در سایه گنبد اصلی
تنظیم برخی نکات در بنا کردن مسجد گوهرشاد نشان از دقت سازندگان این بنا دارد. به گونه‌ای‌که مسجد باوجود شکوه داخلی چشم‌گیر، در مقابل گنبد حرم مطهر خیلی فرصت خودنمایی ندارد. پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در این خصوص می‌گوید: «با توجه به این نکته، معمار ارتفاع گنبد را نسبت به آنچه امکانش بوده پایین‌تر در نظر گرفته است. از طرف دیگر به احتمال زیاد در آن زمان، تغییراتی در ساقه اصلی حرم مطهر ایجاد کرده تا شکوه گنبد اصلی بیشتر نمایان شود. از طرفی دیگر محور گنبد گوهرشاد در کنار گنبد اصلی است نه در مقابل آن، تا این‌همپوشانی ایجاد نشود و از طرفی حسن همجواری مناسبی ایجاد شود».
مسجد گوهرشاد در زمان ساخت در مجاورت بازار اصلی شهر واقع می‌شده است. نعمتی می‌گوید: «زمانی که مسجد در این مکان بنا شده، این سازه در مجاورت بازار اصلی شهر مشهد بوده است. بازاری که از محدوده مسجد شاه و میدان سرسنگ آغاز می‌شده، از کنار صحن عتیق فعلی عبور می‌کرده و تا محله نوغان ادامه داشته است. مسجد گوهرشاد هم از سمت غربی به بازار مشرف بوده است.
ساخت مسجد گوهرشاد حدود ۶ قرن پیش و در مجاورت حرم مطهر رضوی سبب شده حرم مطهر در جنوب خودش یک پایگاه عبادی و زیارتی بسیار مهم داشته باشد؛ پایگاهی که از طریق دارالسیاده و دارالحفاظ به حرم مطهر متصل بوده است. این مسجد تا مدت‌ها مهم‌ترین مسجد شهر مشهد بوده و در حال حاضر هم یک گنجینه برای این شهر و معماری کشور به حساب می‌آید».
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: حرم مطهر رضوی مسجد گوهرشاد معماری اسلامی مسجد گوهرشاد دوره تیموری ایوان جنوبی حرم مطهر آن زمان
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۴۰۵۲۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
انگلیس درصدد راه اندازی گنبد آهنین
فرو ریختن هیمنه رژیم صهیونیستی در پی عملیات موفقیت‌آمیز «وعده صادق» ایران با هدف پاسخ به حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران در دمشق، مقام‌های انگلیس را در سایه ضعف جدی ارتش این کشور، به فکر تقویت قوای نظامی و راه‌اندازی گنبد آهنین انداخته است.
به گزارش ایرنا، تونی رادکین رئیس ستاد مشترک ارتش انگلیس در گفت وگو با شبکه رادیویی ال‌بی‌سی عنوان کرد که مذاکرات درباره راه‌اندازی گنبد آهنین در این کشور به طور پویا جریان دارد. او با بیان اینکه وضعیت انگلیس به عنوان عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با رژیم صهیونیستی متفاوت است، اما تصریح کرد که این کشور در آینده به گنبد آهنین نیاز خواهد داشت.
این مقام نظامی انگلیس گفت که لندن به همراه متحدان اروپایی خود سرگرم بررسی ابتکارات مختلف برای دفاع از خود در برابر تهدید فزاینده بین‌المللی است.
پیشتر مارک فرانسوا و جیمز هیپی معاونان سابق وزارت دفاع انگلیس هم گفته بودند که این کشور به سامانه دفاعی مشابه رژیم صهیونیستی نیاز دارد. البته کارشناسان می‌گویند که راه‌اندازی گنبد آهنین در انگلیس، به دلیل بزرگتر بودن مساحت این کشور نسبت به سرزمین‌های اشغالی، پیچیده‌تر و گران‌تر خواهد بود.
به هر روی واقعیت این است که حمله پهپادی و موشکی ایران علیه رژیم صهیونیستی مقام‌های غربی را شگفت زده و محاسبات آن ها را برهم زده است. هفته پیش یک فرمانده پیشین نیروی دریایی انگلیس اعتراف کرد که اگر ایران به این کشور حمله کرده بود، انگلیس قادر به دفاع از خود نبود.
پنی موردانت معاون پارلمانی نخست وزیر و وزیر دفاع پیشین انگلیس هم در یادداشتی برای نشریه دیلی میل نوشت که عملیات نظامی ایران، جهان را تحت تاثیر قرار داده است. وی با بیان اینکه انگلیس مانند سایر کشورهای اروپایی توان نظامی خود را تقویت نکرده است، بر لزوم افزایش بودجه دفاعی این کشور تاکید کرد.
نخست وزیر انگلیس روز چهارشنبه به بهانه افزایش تهدیدهای بین‌المللی و ادعای تبدیل شدن جهان به مکانی خطرناک‌تر از پایان جنگ سرد، اعلام کرد که ۷۵ میلیارد پوند به بودجه دفاعی این کشور اضافه خواهد کرد.
وی گفت: «در دنیایی که از پایان جنگ سرد خطرناک‌تر است، ما نمی‌توانیم از وضع موجود راضی باشیم. در حالی که دشمنان ما صف‌آرایی می کنند، ما هم باید برای دفاع از کشور، منافع و ارزش‌هایمان بیشتر تلاش کنیم و به همین دلیل است که من امروز بزرگترین افزایش بودجه دفاع ملی را اعلام می کنم.»
ریشی سوناک افزود: «ما مخارج دفاعی را تا سال ۲۰۳۰ به ۲.۵ درصد تولید ناخالص داخلی افزایش خواهیم داد. این طرح ۷۵ میلیارد پوند دیگر به بودجه دفاع کشور اضافه خواهد کرد و جایگاه ما را به عنوان بزرگترین قدرت دفاعی در اروپا تضمین می‌کند.»
البته این ادعاها و موضع‌گیری‌ها در حالی مطرح می‌شود که ارتش انگلیس بر اساس گزارش‌ها از ضعف جدی نیروی انسانی و تسلیحاتی رنج می‌برد. ریچارد کمپ فرمانده بازنشسته ارتش این کشور چندی پیش اعتراف کرد: ارتش از زمان جنگ جهانی دوم، به اندازه امروز ضعیف نبوده است. ما فاقد موشک‌های بالستیک هستیم، کمبود سامانه دفاعی در برابر موشک‌های بالستیک داریم و تقریباً در هر قابلیت رزمی که فکرش را بکنید، کمبود داریم.
یافته‌های شبکه اسکای نیوز هم نشان می‌دهد که اگر جنگ شود مهمات نیروهای مسلح انگلیس در عرض چند روز تمام می‌شود؛ این کشور توانایی دفاع از آسمان خود را در برابر حملات موشکی و پهپادی که اوکراین در حال تحمل آن است، ندارد و پنج تا ۱۰ سال طول می‌کشد تا ارتش بتواند یک لشکر جنگی متشکل از ۲۵ تا ۳۰ هزار سرباز را با پشتیبانی تانک، توپخانه و بالگرد به میدان بیاورد.
همچنین روزنامه تایمز چاپ لندن هم در گزارشی نوشته است که ارتش این کشور برای جنگیدن، بسیار کوچک است و به عنوان یک نیروی نظامی در سطح بالا، از سوی ایالات متحده محسوب نمی‌شود. مقام‌های نظامی انگلیس بر همین اساس نگرانند که اگر این کشور مورد حمله قرار گیرد، فاقد توان لازم برای دفاع از خود خواهد بود.
کانال عصر ایران در تلگرام
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»